SULTAN İBRAHİM HAN
Ocak ağaları yeniden cuntalaşıp devleti soymaya başlayınca, Padişah bunların haklarından gelmek istedi ise de, olay duyuldu ve ihtilal çıktı. 1648 Ağustosunda asilerin isteği üzerine Sadrazam Hezar-pâre Ahmed Paşa azl edildi ve sonra asilerce öldürüldü. Bu arada hurufilerin Sultan İbrahim Han aleyhine yaptıkları iftiralar da hedefine ulaşmıştı. Nitekim Hezar-pare Ahmed Paşa aleyhine olarak başlayan isyan, Sultan İbrahim Han'ın da tahttan indirilmesiyle sonuçlandı. Tahta oğlu dördüncü Mehmed Han çıkarıldı. Ağaların adamı olan Sofu Koca Mehmed Paşa, sadrazamlığa getirildi. İhtilâlin arkasında nâibe-i saltanat olmak isteyen Kösem Sultân vardır. Şeyhülislâm Abdurrahim Efendi’yi de yanına alan sadrazam tarafından, Ağustos 1648 tarihinde hal’ edildi ve bir odaya haps olundu. 7 Ağustos 1648’de henüz 7 yaşındaki IV. Mehmed’e, hem şer’-i şerife ve hem de kanuna aykırı olarak bî’at edildi. Sonra Şeyhülislâmın, “İki halife bulunduğu zaman, fitneyi önlemek için birini katlediniz” şeklindeki fetvâsına dayanılarak mutegallibeyi korumak için idamına karar verildi. Bu bir eimme ictihadıydı. Esasen ortada iki halife de yoktu. Biri hal’ edilmiş diğeri yaşı rüşte erişmemiş olduğundan niyabetle hilafet ediyordu. Sultan İbrahim’in mahbesinin kapısı kırıldığında Sultan İbrahim eline Mushaf-ı Şerifi alarak “… işte Kitabullah beni ne hükümle öldürürsünüz; zalimler! diye bağırmıştı. Sultan İbrahim hal’inden 11 gün sonra boğularak şehid edildi. Padişah’ın öldürülürken “Padişahlarına karşı hain olanların gazab-ı ilahiyeye uğrayıp kahrolmaları” bedduasını yaptığı rivayet edilmiştir (18 Ağustos 1648)Ayasofya’daki amcası Sultan Mustafa’nın yanına defnedilmiştir.
Sultan İbrahim Han çok cömert idi. Fakirlere ve acizlere ihsanlarda bulunurdu. Osmanlı kaynaklarının bir tanesi hariç, aklî dengesinde bozukluk olduğuna dair hiçbir bilgi yoktur. O tek kaynağın yazarı da Sultanın tahttan indirilmesi ve daha sonra öldürülmesinde, elebaşı olanlardan biridir. Kaynaklar, Sultan Birinci İbrahim'in özelliklerinden ve yaptığı işlerden övgüyle bahsetmektedir. Sadece son zamanlarda bazı yazarlar, onun için "Deli" demektedirler.Ne yazık ki geçmişini sürekli taşlayan ve köksüz ağaç olduğunu ispatlamaya çalışanlara, zamanımızda da sıkça rastlanmaktadır.
Sultan Birinci İbrahim'e "Deli" ve "Gaddar" diyen ve adının öyle yayılması için çalışanlardan bazılarının, Sultan Birinci İbrahim tarafından idam ettirilen İranlı Şii Emirgûneoğlu'nun adamları olduğu söylenmektedir. Ayrıca Karaçelebizade' nin Ebrak kitabındaki Sultan'ın aleyhinde olan yazı, bu zatın Sultan'ın tahttan indirilmesinde ve öldürülmesinde rolü olduğu, kindarlığı ile tanıdığından tarih için muteber kabul edilmemektedir. Tarih, Sultan'ın deli olmadığını iftiralara uğradığını kabul etmektedir. Onun devletin askerî, mâlî, adlî ve idârî ıslahatı için yaptıkları ve yapılanlara olan teşvikleri, isnat edilen bu sıfatı yalanlayan yeterli bir delildir.
DÖRDÜNCÜ MEHMED HAN
Viyana bozgunundan sonra; Avusturya, Venedik, Lehistan orduları umumi hücuma geçerek Macaristan topraklarını, Budin'i, Dalmaçya kıyılarını, Patras, Korent ve İnebahtı gibi önemli kaleleri zabtettiler. Bu olaylar sırasında ordu da isyanlar çıktı.Sultan’ın sonradan vazgeçmiş olmasına rağmen ava düşkünlüğü gibi sözlerle aleyhinde propaganda yapılıyordu. Sultan yazdığı hatt-ı hümayunların dinlenmemesine çok üzülmüş, Sadrazama gönderdiği bir mektupta arzularının hepsini yaptığını buna mukabil kayıt altına girmeyip maksutlarını belli ettiklerini gayeleri hal ise oğlu Mustafa’yı yerine geçirmelerini bildirmiştir. Şu davranışı Sultan Mehmed’in memlekette huzuru temin etmek, kendisi yüzünden halkı çatıştırmamak için nasıl bir feragat duygusuyla hareket ettiğini göstermektedir. Liyakatsiz devlet adamlarının elinde perişan olan devletin hali Dördüncü Mehmed’i hasta etmişti. Köprülü ailesini iktidardan düşürmesinden rahatsız olan devlet adamlarının gayretiyle Kasım 1687 yılında hal’edildi yerine İkinci Süleyman tahta geçirildi. Bundan sonra çok sevdiği Edirne'ye gönderilmesine müsaade istemiştir. Son senelerini burada geçirmiş beş sene daha yaşayarak 6 Ocak 1693'te 52 yaşında olduğu halde dar-ı bekaya intikal etmiştir. Devrinde en büyük azametini idrak ederken uğradığı belalara daha fazla tahammül edememiştir. Cenazesi İstanbul' a nakledilerek Yeni Camii' deki annesi Turhan Valide Sultan'ın türbesine defnedildi. Sultan Dördüncü Mehmed, ülkeyi 39 yıl iyi niyetle yönetti. Yaratılışı icabı mutedil, kadirşinas, vefakâr olup, verdiği söze sadık bir şahsiyete sahipti. Dindardı, beş vakit namazını cemaatle kılardı. İçkiyi ve imalâtını yasakladı.
SULTAN İKİNCİ SÜLEYMAN HÂN
Avusturya’nın bütün Avrupa devletlerinden yardım alarak, büyük bir sefer hazırlığında olması üzerine Sadrazamın ordu başında sefere çıkması münasip görülmüş ve hazırlıklara girişilmiştir. Padişahın rahatsızlığı düşünülerek, bir emr-i Hak vukuunda, cülus meselesinin ihtilaf arz etmemesi için Edirne’ye nakli kararlaştırılmıştır. Bu sırada Padişah istiska (hydropisie) illetinden muzdarip bulunduğundan çok rahatsızdı. Bütün vücudu şiştiğinden yataktan kalkamamaktaydı. Sadrazam kararı kendisine arz ettiği zaman “Behey paşa, bak gör ne haldeyim; bu hastalık ile nasıl mümkün olur? Vükela halimi bilmezler, ancak dün gel bugün git derler ve çünkü gidilmek lazım idi, bir hoş yerleşmişken ne diye kaldırıp getirdiler?” demiştir Sadrazam bunun din ve devlet için lüzumlu olduğunu söylemiş; bunun üzerine Padişah pekiyi diyerek razı olmuş; adeta ölümünü bile bile sedye ile çıkmıştır. Sultan, Yalı Köşkü’nden Eyüp’e sandalla getirilmiş; oradan tahtırevaa konularak Edirne’ye götürülmüştür. Sultan Süleyman, Edirne’ye getirildikten bir müddet sonra yataktan kalkamayarak vefat etmiştir (22 Haziran 1691). Adeta ceddi ve adaşı Süleyman Han gibi sefer esnasında Rabbine kavuşmak isteyen Sultan’ın cenazesi buzlar içinde İstanbul'a nakledilerek Kanuni’nin türbesine defnedilmiştir.
Silâhtar Tarîhi’nde anlatıldığına göre ömründe bir vakit namazını geçirmemiş; yanlarında Allah’ın ve Resûlü’nin ismi anıldıkça ayağa kalkıp hürmet gösterme itiyâdında bulunan Sultan İkinci Süleyman Han kadirşinas, cömert ve temkinli bir padişahtı. Fakirlere ve ihtiyaç sahiplerine pek çok ihsanlarda bulunurdu. 4 yıldan az süren saltanatı, iç ve dış gailelerle geçti. Bilhassa, Avusturya karşısında alınan mağlubiyetler dolayısıyla, herkesin Rumeli elden çıkıyor, diye Anadolu’ya kaçtığı sırada, muktedir devlet adamı Köprülüzâde Fâzıl Mustafa Paşa'yı iş başına getirerek, kaybedilen yerleri devlete tekrar kazandırdı.
SULTAN İKİNCİ AHMED HÂN
Sakız adasının 21 Eylül 1694’te teslimi haberine çok üzülen ve Anadolu’ya bu kadar yakın bir adanın düşman eline geçmesinin mahsurlarını gören Padişah Sadrazama bir hat yazarak, “Mademki Sakız düşman elindedir, bütün Engürüs memleketin fethetsen matlubum değildir” Dedi. Bir müddet sonar Edirne’ye dönen Sadrazam, padişah’tan “Sakız ahvali derunum yaktı, teshiri muradımdır. İcab edenlerle görüşülsün ne lazımsa bildiresin. Bu kış Sakız elde edilmezse, şöyle bilin kim… ” mealinde bir hatt-ı humayun yazdı. Fakat Sakızın sukutundan çok müteessir olan Padişah adanın alındığını görememiş; buranın geri alınmasından beş gün evvel 6 Şubat 1695’te vefat ederek ruhunu teslim eylemiştir. Padişah’ın vefatına sebep olan hastalığın, biraderininki gibi, istiska olduğundan bahsedilmektedir. Sultan İkinci Ahmed Han, hasta olduğu zamanlarda bile, devlet işlerinden asla el çekmedi. Haftada iki gün yapılan divan toplantılarının dörde çıkarılmasını emretti. Adil bir sultan olarak yaşamış, vatanı ve milleti için elinden gelen her şeyi yapmaya çalışmıştır.
Ağabeyisi II. Süleyman gibi, tam 3 yıl, 7 ay, 14 gün saltanat sürmüş ve aynı rahatsızlıktan dar-ı bekaya irtihal eylemiştir. Cenazesi İstanbul’a nakledilerek biraderinin bulunduğu Kanuni türbesine defnedilmiştir.
İKİNCİ MUSTAFA HÂN
Savaş sıkıntılarından kurtulan Osmanlı idaresi, iç problemleri çözebilmek için bir dizi reforma girişti. Yeni sınırlar kontrol altına alındı. Devletin müesseseleri yeniden tanzim olunmaya başlandı. Devlet idaresinde Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin etkisi görülmeye başlandı. Onun tezkiyesiyle sulh andlaşmasının mürahhası Rami Efendi, önce vezirliğe ve sonra da sadrazamlığa getirildi. Fakat onun da Feyzullah Efendi ile arası açıldı; azli için uğraştı, ancak muvaffak olamadı. Feyzullah Efendi, âlim, müstakim ve değerli bir insan olmasına rağmen, yakınlarını devlet idaresinde belli makamlara getirmesi ve bu noktadaki hırsı onu milletin gözünden düşürdü. Divan-ı Hümâyun, bir nevi Feyzullah-zâdeler Divanı haline geldi. Padişah’ın yarım asırdır İstanbul yerine Edirne’de oturması da merkezde bazı rahatsızlıklar meydana getiriyordu. Bu iki temel sebep 1. Edirne Vak’ası diye bilinen ayaklanmanın meydana gelmesine sebep oldu. İstanbul'da kıyam eden 200 kadar cebeci Edirne'ye gelinceye kadar 80.000'i buldular ve Ağustos 1703 tarihinde Padişah’ı tahttan indirdiler.Şahsen bir kusuru olmadığı halde, Feyzullah Efendi’ye fazla mevki vermesi, tahtından indirilmesine sebep olmuştur. Saraya geldiğinde kapıda kendisini feryâd ederek karşılayan Vâlide Sultanın elini öptükten sonra; "Kul beni tahttan indirmişler, yerime karındaşım Sultan Ahmed’i pâdişâh eylemişler. Allah mübârek eyleye, evlâtlarım kendisine Allah emâneti olsun" sözleriyle kendisine ayrılan özel dâireye çekildi. Mustafa Han, hizmetleri ortadayken karşılaştığı bu durumdan dolayı çok müteessir oldu.Tahtan indirildikten sonra fazla yaşamamış; derin üzüntüsüne eklenen mesâne rahatsızlığından –istiska rahatsızlığı yazan yerler de var-, beş ay sonra vefat etti.Vefat tarihi olarak 20 Aralık 1703,30 Aralık 1703, 20-29 Ocak 1704 rakamlarına telaffuz ediliyor. Yeni Câmi yanında Vâlide Sultan Türbesine defnedildi.
SULTAN ÜÇÜNCÜ AHMED HAN
1730’da, İran’da başa geçen Nadir Şah, bazı önemli eyaletleri geri aldı. Bu durum sadrazamın düşmanlarını harekete geçirdi. Bazı devlet adamları, padişah ve sadrazamın İran seferi için Üsküdar’a geçtikleri bir sırada yeniçerileri ayaklandırarak büyük bir isyan başlattılar. Asiler, sadrazam dahil ileri gelen devlet adamlarının idamını istediler.Yağmalar, hapishanelerdeki tutukluları serbest bırakarak silahlandırmalar ve ev baskınları artınca, asilerin Padişah’dan kellelerini istedikleri Damad İbrahim Paşa ve yakınlarından olan bazı paşalar idam edildiler. 1 Ekim 1730 günü, âsiler bununla da yetinmeyip Padişah’ın görevden ayrılmasını istediler ve gerçekten III. Ahmed’i o gece biraderi II. Mustafa’nın oğlu Sultân Mahmûd’u tahta davet ederek kendisinin feragat ettiğini açıklamak mecburiyetinde bıraktılar. III. Ahmed, ailesi ile birlikte Topkapı Sarayındaki dairelerinde 5 küsur yıl daha yaşadı Yirmi yedi sene hükümdarlık yapan Sultan Ahmed Han, saltanattan çekildikten sonra, ilim ve ibadetle meşgul oldu. Temmuz 1736 tarihinde vefat etti. Yeni Camiide Turhan Valide Sultan Türbesine defnedildi.
SULTAN BİRİNCİ MAHMUD
13 Aralık 1754/safer 1168’de iki seneden beri rahatsız bulunan, zor bir dönemde başa geçmesine rağmen, Osmanlı Devleti’ne içte ve dışta yeni bir azamet devri yaşatan Sultan Mahmud, ata binemeyecek derecede hasta olmasına rağmen, Cuma selamlığına çıkmış; lakin saraya dönerken, at sırtında rıhlet-i dâr-ı bekaa eylemiştir. Tabiblerin camie gitmemesi hakkındaki ısrarını dinlememiş; hem dini vazifesini ifa, hem de Cuma selamlıklarında padişahlarını göremeyince huzursuz olan Osmanlı cemiyetinin yanlış fikirlere sevk edilmemesi için Demirkapı Camiine gitmiştir. Şu husus adeta bile bile ölüme giden Padişah’ın milletinin rahatı ve huzuru için ne büyük nefsi fedakârlık duygusu ile dolu olduğunu göstermekte, kendi hanedanının tarihteki karakteristik vasfına işaret etmektedir. Mide kanamasından muzdarip olan I. Mahmûd, 13 Aralık 1754 tarihinde Demirkapı tarafından Saray’a girdiğinde vefat etti. Eminönü’nde Yeni Cami yanındaki Hadice Turhan Valide Sultan Türbesi’ne defnedildi.
SULTAN ÜÇÜNCÜ OSMAN
Sultan Üçüncü Osman'ın zaman zaman kıyafet değiştirerek halkın arasına karıştığı halkın sorunlarıyla yakından ilgilendiği bilinmektedir. Şîr-i Pençeden, yahud uyluğundaki “kurt uru”ndan muzdarip olan Padişah, bunun çıkarılması sebebiyle yatağa düşmüştür. Çok rahatsız bulunmasına rağmen, Akdeniz’den dönen donanmanın limana girişi görmek için, Sarayburnu’ndaki Yalı Köşkü’ne gitmiş; buradan dönüşte hastalığı ziyadeleşerek “azim-i mülk-i cavidâni” olmuştur (29-30 Ekim 1757/15-16 Safer 1171)
II. Osman, çok yönleriyle diğer padişahlara benzemeyen farklı bir insandır ve 30 Ekim 1756 tarihinde şirpençeden dolayı vefat etmiştir. Eminönü’nde, Yeni Cami yanındaki Hadice Turhan Valide Sultan Türbesi’ne defnedildi.
SULTAN ÜÇÜNCÜ MUSTAFA
Rus Seferi’ndeki mağlubiyetler ve memleketinde çıkan birçok karışıklıklara fazla dayanamayan, Karasu ve Pazarcık facialarından sonra ma’lul bulunduğu istiska (hydropisie) yahut hunnak (asthme) hastalığı ilerleyen Sultan Mustafa’ya bu hususlar Şeyhülislam Molla Mehmed Efendi vasıtasıyla bildirilmiştir. Rahatsızlığı halinde hiddetlenen padişah “Seraskerimin ettikleri muharebelerden usandım; bizzat Edirne’ye gitmeliyim” demiş; o akşam kaymakam ile Reis Efendi’yi celbetmiş; tasarılarını kendilerine bildirmiştir. Bunlar Zat-ı Şahanelerin orduya azimetinin evvel emirde Divan-ı Hümayun’da müzakere olunmağa mütevakkıf olduğunu arz etmişlerdir. Bunun üzerine ertesi gün meclisin toplanması irade buyrulmuş bu kere ulema ve vükela ittifakla Zat-ı Hazret-i Padişahî’nin hali hazırda sefere azimetinin mahsurdan salim bulunmadığını özellikle rahatsız dahi olduklarından bunun “ İktisab-ı Bîr-ü Tâm buyurmalarına tâlikını” arz etmişlerdir. Bundan altı hafta kadar sonra Varna Galibiyeti’nden biraz hoşnut bulunan padişahın hastalığı ziyadeleşmiş ve kalp yetmezliğinden veya nüzûlden dolayı “irtihal-i dâr-ı bekâ” eylemişlerdir. (21 Aralık 1774/8 Zilkade 1187 Cuma(78)
Kadem-i Şerif de bulunan türbesi, Lâleli Camii’nin Ordu Caddesi üzerindeki kenarındadır.
SULTAN BİRİNCİ ABDULHAMİD
Sultan Birinci Abdülhamid Han, halka karşı merhametli ve çok dindar bir padişahtı. Dindarlığı ve iyiliği sebebiyle halk "velî" olarak görüyordu. (80) Aralık 1788’de Özi Kalesini alarak burada üç gün içinde sivil ahali de dahil –kadın, çocuk, yaşlı- 25 bin kişi gaddarca Müslüman katliamı yapan Rus ordusu bununla da yetinmeyerek Podolya’nın merkezi olan Hotin’i de teslim aldı. Hotin ve Özi’deki Müslüman katliamlarıyla ilgili sadrazamın kalenin düştüğünü bildiren ve yapılan mezalimleri dile getiren raporunu okurken, kederinden dolayı beyin kanaması geçirip, felç olmasına sebep oldu.
Sultân I. Abdülhamid’in Hotin ve Özi’nin düşmesi münasebetiyle bizzat kaleme aldığı hatt-ı hümâyûn insanı ağlatacak kadar manalıdır: “Özi’nin düştüğü takriri âlimallah beni yeniden kederlendirdi; bu kadar Müslüman erkek, kadın, küçük ve büyüğün kâfir elinde kalması beni mahzun eyledi. Yârab! Sen Mâlik’ül-mülksün. Senden niyazım, ölmeden bu beldeleri tekrar Müslümanların eline geçtiğini bana göster”
Bununla beraber bu acıya tahammül edememiş; rivayete göre “Ah Özü!” diyerek sağ tarafına nüzul isabet etmiş; hatt-ı hümayunları dahi yazamayıp başkasına yazdırmak mecburiyetinde kalmıştır. Daha sonraları sürre ihracı merasimine katılsa da çok hasta olduğu için merasimi kısa kesmiş; sürreyi hac emirine teslim ederek, koltuklarına girilmiş olduğu halde harem sairesine götürülürken, Şehzadesi Mahmud’un bulunduğu sünnet odasına uğramış ve onu kucaklayarak “Oğlum, seni Cenab-ı Hakka emanet ettim; Allah yardımcın olsun; iki cihanda yüzü kara olmasın.” Sonra hareme götürülmüş; burada rahatsızlığı ziyadeleştiğinden Hekimbaşı, Padişahın rahatsızlığını nezle ile tevil etmek isteyince Sultan, “Hasan Efendi, son hizmetindir… Bir hoşça bak. Efendini elden aldırdın.” hitabında bulunmuştur.
Sultan Hamid aynı gün sabaha karşı, Özü kalesinin düşman eline geçişi ve 25 bin müslümanın katledilişi mesuliyetine tahammül edemeyerek, rıhlet-i dâr-ı bekaa eylemiştir (6-7 Nisan 1789/10-11 Recep 1203).Cenazesi, Bahçekapıdaki İmâretinin karşısındaki kendi yaptırdığı türbeye defnedildi.
SULTAN ÜÇÜNCÜ SELİM
Padişahın başlattığı yeniliklere karşı, İngiliz casuslarının da teşviki ile isyanlar başladı. Nizam-ı Cedit aleyhtarlığıyla başlayan hareket, Kabakçı Mustafa’nın liderliğinde büyüdü. Önceleri Nizâm-ı Cedid’e taraftar olan ve en azından ses çıkarmayan âlimler, Nizâm-ı Cedid ricâlinin suiistimallerini ve ahlaksızlıklarını görünce, aleyhe geçmeye başladılar. Kasım 1806’da Şeyhülislâm olan İshakzâde Mehmed Atâullah Efendi, âlimleri Nizâm-ı Cedid grubuna ve hatta Padişah’a karşı tahrik etti. İş çığırından çıktı ve Padişah, İslâm’a aykırı bazı fiilleri yapmakla (mesela ney üflemesi ve tanbur çalması, kız kardeşlerinin ve hanımlarının Avrupâî bir hayat yaşamaya başlamaları gibi) suçlandı.
25 Mayıs 1807’de Kastamonulu Kabakçı Mustafa denilen bir neferi kendilerine reis tayin eden yeniçeri yamakları, 19 yıl sürecek olan bir iç isyanı başlattılar. III. Selim hâlim ve selim birisi olduğu için, kan dökmeğe değil taviz vermeğe taraftardı. Bu sebeple 28 Mayıs 1807’de Nizâm-ı Cedid’i ilga etti ve bir gün sonra da kendisi tahttan indirildi. Yerine Padişahın amca-zâdesi olan IV. Mustafa tahta çıkarıldı.
VI. Mustafa ilk başta ihtilalcilerin isteğini yerine getirdi. İhtilâlciler, Nizâm-ı Cedidin gayr-i meşru olduğunu ve Padişahın aslâ yeniçerilere müdahale etmemesi gerektiğini ihtiva eden taahhütname mahiyetinde bir hücceti, Padişahın Hatt-ı Hümâyûnu ile birlikte elde ettiler (Rebiülevvel 1222/1807).
İhtilâlcilerin baskısından bıkan IV. Mustafa, Kabakçı Mustafa başta olmak üzere, ihtilâlcileri tasfiye gayesiyle Alemdâr Mustafa Paşa’yı ordusuyla beraber İstanbul’a davet etti. Temmuz 1808’de İstanbul’a gelen Alemdâr, yolda iken Kabakçı Mustafa’yı katletmişti ve bu sebeple de Davud Paşa Sarayı’nda Padişah tarafından karşılandı. Ruscuk Yârânına burada Padişahı tevkif etmesini tavsiye ettilerse de, Alemdâr buna yaklaşmadı. 2 gün sonra vasıfsız bir Şeyhülislâm olan Atâullah Efendi azl edildi ve ekibi de tasfiye edildi.
Padişah Alemdâr’a teşekkür ediyor ve Tuna Beylerini boş bırakmayarak dönmesini arzuluyordu. Ancak bunu dinlemeyen Alemdâr, 28 Temmuz 1808’de Bâb-ı Âli’yi basarak sadrazamdan mührü aldı, arkasından Topkapı Sarayına geldi. Hal’ edileceğini ve III. Selim’in tekrar tahta çıkarılacağını anlayan IV. Mustafa, hemen karşı planını uyguladı ve III. Selim ile II. Mahmûd’un öldürülmesi için tâlimat verdi. Maalesef bu tâlimatı alan Enderûnlular, dairesini basarak III. Selim’i şehid ettiler.
II. Mahmûd ise, Harem hüddâmının yardımı ile kurtarıldı ve Alemdâr’ın desteğiyle kendisine bî’at olundu. Rumeli sergerdesinin Bâb-ı Alî’deki hareketleri, sarayda derin bir karışıklık vücûda getirince Sultan Mustafa’ya mukarribleri tarafından “Sultan Selîm ile Şehzâde Mahmud îdâm edilirse tahtta kalırsınız.” dendiğinden, Padişah ikisinin de öldürülme emrini vermişti. Padişah’ın bundan maksadı kendisinin hal’ini imkansız hale getirmekten ibâret görünmektedir. Bunun üzerine Sultan Selîm’in odasına gidilerek, bu tâlihsiz ve mahlû’ hükümdar şehîd edilmiş ve cenâzesi Arz Odası’nın önüne konmuştur.Cenazesi, Lâleli Camii avlusunda babası Sultan Üçüncü Mustafa'nın yanına defnedildi.
SULTAN DÖRDÜNCÜ MUSTAFA
Sultan Mustafa, talimli ve kuvvetli bir ordunun vücuda getirilmesine taraftar olmuş ve bunun Ocaklar’ın kuvvetlendirilmesi ve ıslahı ile mümkün olacağına kani bulunmuştur. Onun bu yönde giriştiği teşebbüsler, Nizam-ı Cedîd’den mutazarrır olan geniş ahâli tabakasının gayri memnûnluğunu şahsî menfaat ve selâhiyetlerini artırmakta kullanan âyanca hoş karşılanmamış ve aleyhinde havanın doğmasına sebep olmuştur. Böylece Nizâm-ı Cedîd’e de, Sultan Selîm’e de, daha bir iki sene evvelki Edirne vak’asında bilfiil cephe almış bulunan Alemdar ile etrafındaki âyanların muhâlefetini celbetmiştir. Böylece bu âyan hakîkatte devlet kudretine iştirak, zahirde de isyancıları te’dîb için harekete geçmişler ve çok karışık adamlardan ibâret bulunan cedîdci Rusçuk yârânının çalışmalarıyla da muvaffak olup, Sultan Mustafa’yı tahttan indirmişlerdir.
Sultan Mustafa hal’den sonra fazla yaşamamış ve Alemdar’ın öldürülüşü vak’asında, II. Mahmud’un emriyle öldürülmüştür. Cenâzesi, I. Abdulhamîd’in türbesine defnedilmiştir.
Olayı daha ayrıntılı görecek olursak:
Yeni padişah, İstanbul’da asayişi sağlayabilmek için harekete geçti. İşi, halkın mallarını yağmalamaya kadar götüren zorbaları tamamen sindirebilmek için büyük bir güce ihtiyacı vardı. Alemdar Mustafa Paşanın İstanbul’a gelmesini istedi. 16 bin kişilik kuvvetle harekete geçen Alemdar, öncelikle isyanın önderi Kabakçı Mustafa’yı öldürttü. Daha sonra zorbaları ortadan kaldırmaya ve fesatçıları sürmeye başladı. Bu sırada kendisine, Sultan Üçüncü Selim’in tekrar tahta çıkarılması için telkinler yapıldı. Onun bu niyetini sezen sadrazam Çelebi Mustafa Paşa İstanbul’u terk etmesini istedi. Bunun üzerine Alemdar, 28 Temmuz 1808 günü 15 bin kişiden fazla askeriyle Babıâli’yi bastı. Sadrazamdan mührünü aldı. Eski padişahın yeniden tahta çıkması halinde kendilerini öldürteceğinden korkan asiler ve bazı devlet adamları, Sultan Üçüncü Selim ve Şehzade Mahmud’un öldürülmesi için ferman çıkarttılar. Nitekim zorla saraya giren Alemdar, Sultan Üçüncü Selim’in hançerlenmiş cesediyle karşılaştı. Hizmetkârlarının yardımı ile hayatını kurtaran Şehzade Mahmud’u padişah ilân etti. Sultan Dördüncü Mustafa ise Topkapı Sarayı’na yerleştirildi.
Yeni sadrazam hiç vakit kaybetmeden, özellikle orduda köklü değişikliklere girişti. Ancak 3 ay kadar sonra yeniçeriler büyük bir isyan başlattılar. Sadrazamın bulunduğu mekânı kuşattılar. Alemdar Mustafa Paşa dışarıdan yardım gelmeyince, bulunduğu yeri havaya uçurdu. Yüzlerce isyancı telef oldu. Kendisi ve yakın adamları da dumandan boğuldu. Yeniçeriler saraya saldırıp Sultan Dördüncü Mustafa’yı tekrar başa geçirmek istediler. Bu durum 16 Kasım 1808’de öldürülmesine yol açtı. Bahçekapı’da babasının türbesine defnedildi. Saltanat müddeti bir sene iki ay olup, vefat ettiğinde 29 yaşında idi.
SULTAN İKİNCİ MAHMUD
Şiiri, edebiyatı ve bilimi seven, halk arasında dolaşmayı ve onların dertlerini dinlemeyi gerekli gören, tarihimizin en yenilikçi liderlerinden olan Sultan İkinci Mahmud, Osmanlı Devleti'ni gerek sosyal bakımdan, gerekse uygarlık açısından ileri bir ülke yapmaya çalıştı.Sultan Mahmud’un felaketli meş’ûm saltanatı son bulmuş ve çektiği korkunç acılar –devletin içte ve dışta çektiği sıkıntıların etkisiyle- ve ızdırablara zâten ince hastalıktan muzdarip bünyesi de tahammül edememiş ve 31 senelik bir hükümdarlıktan sonra 54 yaşının içinde âhirete göçmüştür (30 Hazîran 1839/17-18 Rebîülâhir 1255, Pazartesi gecesi)Türbesi, Çemberlitaş Divanyolu Caddesi üzerindedir.
SULTAN BİRİNCİ ABDÜLMECİD
22 yıllık saltanatı süresince çok büyük iç ve dış gailelerle uğraştı. Devlet kademelerini ele geçiren, İngiliz, Fransız ve Rus yanlısı sözde devlet adamlarının verdiği zararları en aza indirmek için çok çalıştı. Sadrazamlık makamına kadar çıkan bu işbirlikçilerin dayatması sonucu çıkarılan kanunlarla, Avrupa’daki şer odaklarınca plânlanan pek çok değişiklik yürürlüğe konuldu. Bunlarla gözleri boyadılar. Bu senelerde Avrupa’da, fizik, kimya üzerinde dev adımlar atılıyor, yeni buluşlar, ilerlemeler oluyor, büyük fabrikalar, teknik üniversiteler kuruluyordu. Osmanlılarda bunların hiçbiri yapılmadı. Hatta, Fatih devrinden beri medreselerde okutulmakta olan fen, matematik derslerini büsbütün kaldırdılar. Din adamlarına fen bilgisi lâzım değildir diyerek, kültürlü, bilgili âlimlerin yetişmelerine engel oldular. Düşmanların yaldızlı reklamlar ve sahte dostluklarla örtmeğe çalıştıkları imha hareketlerini, herkesten önce anlayan sultan, çok zaman sarayında hüngür hüngür ağlardı. Memleketi, milleti kemiren düşmanlara karşı koymak için tedbirler arardı.
Ricâlinin devlet şuurundan yoksunlukları, yabancı müdâheleleri, halkın hükûmetine duyduğu nefret onu hûzursuz etmiş; devrinde vücûd verilen tasarrufların yanlışlığı, ecdadının yolundan sapmalar, rakik vicdanında derin bir acı tevlîd etmiş; saraya üşüşen Avrupalı sefirlerin tazyikiyle iş başına getirdiği devlet adamlarının, devletin temelini dinamitleyen icraatlarına engel olamamanın verdiği üzüntüsiyle, nefsini kahredici bir yola girmesine ve genç yaşta ölümüne sebep olmuştur.Lübnan hâdiselerinin netîceye bağlanmasından kısa bir müddet sonra 21,5 senedir saltanatta bulunan, henüz 39 yaşındaki sultan, yakalandığı ince hastalıktan kurtulamayarak vefât etmiştir. (25 Hazîran 1861/16 Zilhicce 1277, Salı, Saat 3) Sultan Abdülmecid, Yavuz Sultan Selim'in türbesi yanındaki mezarına defnedildi. Ecdâd-ı îzâm içinde en ziyâde Yavuz Sultan Selîm’i severdi ve ona pek ziyâde hürmet ederdi. Binâenaleyh türbesini anın türbesi yanında binâ ettirmiş idi. Fakat bunun daha yüksek bina edilmiş olduğunu görecek “Yavuz Sultan Selîm gibi bir pâdişâh-ı zişânın türbesinden yüksek kubbe yaptırmak hilâf-ı edebdir.” Diyerek, daha alçak olarak tekrar binâ etdirmiş idi. Bahtı kavî, tâlii yâver, kadirşinâs, bendeperver bir pâdişah-ı merâhim-güster idi.
SULTAN ABDULAZİZ HAN
Mustafa Reşid Paşa’nın yetiştirdiği mükemmel bir diplomat olan Ali Paşa’nın Eylül 1871’de vefat etmesi, Osmanlı Devleti açısından içte ve dışta tam bir yıkım oldu. Osmanlı Devleti’nin kaht-ı ricâl devri başladı. Artık devlet, kültürlü ama vasıfsız bir sadrazam olan Mahmûd Nedim Paşa’nın; Mısır Hidivlerine dış borçlanma yetkisi vererek Mısır’ı İngilizlere bir nevi satan Mithad Paşa’nın ve tam bir cani olup Amerikalılardan açıkça rüşvet alan Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın elinde kalmıştı.
1876’da Mithad Paşa ve ekibinin akılsız tasarruflarından dolayı, dış borçlar 200 milyon altını geçiyordu. Rus Büyükelçisi Kont İgnatiyev’in tahrikleri ve Sadrazam Mahmûd Nedim Paşa, Adliye Nâzırı Mithad Paşa ve Ticâret Nâzırı Mahmûd Celâleddin Paşa’nın menfaatleri uğruna, Ekim 1875’de 6 Ramazan Kararnâmesi diye bilinen ve istikraz faizlerini % 50 indiren kararnâme ilan edildi. Avrupa Devletleri ayağa kalktı.
Bu arada Hersek ve Bulgaristan isyanları da alabildiğine genişleyerek devam ediyordu. Rusya’nın tahriki ile 6 Mayıs 1876’da Almanya ve Fransa’nın Selanik Konsolosları katledilince tansiyon fevkalade yükseldi. Devleti içte ve dışta rezil eden Mithat Paşa ve ekibi, suçu Sultân Abdülaziz’e yıkarak onu hal’ etmeye karar verdiler. İngiltere’yi arkalarına almışlardı ve onlardan para desteği alıyorlardı.
Önce rüşvet vererek, üniversite talebeleri demek olan talebe-i ulûmu ayaklandırdılar. Bunun üzerine Osmanlı Devleti’ni yıkan ve tarihe 4 büyükler yahut Hal Erkânı diye geçen dört vasıfsız adam devletin en önemli makamlarına geldiler (11 Mayıs 1876): Mütercim Rüşdi Paşa sadrazam, Hüseyin Avni Paşa serasker, Mithad Paşa devlet nâzırı ve ehliyetsiz müfsid imam diye bilinen Hasan Hayrullah Efendi Şeyhülislâm oldular.
Abdülaziz’in devlete verdiği yeni şekil ve özellikle de yeni donanmadan korkan İngiltere, kuklası olan Mithad Paşa’yı kullanarak Padişah aleyhindeki her hareketi takip ediyordu. 30 Mayıs 1876’da Harbiye Mektebi kumandanı Süleyman Paşa, çoğu Türkçe bilmeyen iki tabur askeri kandırarak Dolmabahçe Sarayı’nı bastı ve Padişah’ı tahttan indirdi. Hal’ fetvâsını Padişah’ın şuurunun bozukluğuna dayandıran Şeyhülislâm ise, hırsının esiri ve inkılabcıların oyuncağı olmuştu.
Padişah hal’ edilmekle kalmadı; Dolmabahçe Sarayı tam manasıyla yağmalandı. Hüseyin Avni Paşa, hem hırsız ve hem de namussuz biri idi. Askere bahşiş dağıtılarak memnuniyetsizlikler bastırıldı. Artık 30 Mayıs 1876 tarihinden itibaren, bütün bu olup bitenlerin arkasında olan ve Osmanlı Padişahları arasında mason olduğu bilinen V. Murad Osmanlı tahtında oturuyordu. Sultân Aziz, 4.6.1876 tarihinde yani hal’ından 5 gün sonra, Hüseyin Avni Paşa’nın kiralık katilleri eliyle, kol damarları intihara benzeyecek şekilde kesilerek şehid edildi ve resmen intiharmış gibi gösterildi.
İntihar değil cinayet! Sultan Abdülaziz Han, kendisinden bir tas sıcak çorba ve bir dilim ekmeğin bile esirgendiği Topkapı Sarayı’nda 3 gün kaldıktan sonra, burada karşılaştığı uygunsuz davranışlar ve içinde bulunduğu mahrumiyet sebebiyle, yeğeni yeni padişaha bir mektup yazmıştı. O zamanki gazetelerde de yer alan bu tezkiresinde, yeni padişahı tebrik ediyor ve başarılı hizmetler temenni ediyordu. Satır aralarında kendisini bu hâle, yine kendi eliyle silâhlandırdığı askerin getirdiğinden söz ediyor ve bu ızdıraplı yerden alınarak şartların daha iyi olduğu başka bir mekâna nakledilmesini talep ediyordu.
İhtilâlciler padişahı öldürmeyi zaten kafalarına koymuşlardı. Mahpus da olsa sevilen bir hükümdarın yaşaması, kendi varlıklarının devamı açısından sakıncalıydı. Aklını kaybetti diye fetva çıkarıp tahtından indirdikleri kimsenin, gayet mantıklı cümlelerden meydana gelen mektubunun basında yer alması, onlar için son derece tedirgin edici bir durumdu. Kendilerine yalan söylenerek ihtilâle alet edilen ordu mensupları ve uydurma bir fetva ile kandırılan halk arasında kıpırdanmalar başlamıştı.
İkinci bir Yavuz gözüyle bakılan ve kendisinden çok şey beklenen eski padişahın düştüğü duruma milletin yüreği yanıyordu. Hatta hemen türküler yakılmış halk arasında dalga dalga yayılmaya başlamıştı:
Seni tahttan indirdiler,
Beş çifteye bindirdiler,
Topkapı’ya gönderdiler,
Uyan Sultan Aziz uyan,
Kan ağlıyor bütün cihan.
Artık ihtilâlciler için durum tehlikeli bir noktaya gelmiş, onu ortadan kaldırma konusundaki kararlarını çok acele uygulamaya koymaktan başka çare kalmamıştı.
Özellikle ihtilâlin elebaşısı Serasker Hüseyin Avni Paşa, yönetimi bütünüyle ele geçirmişse de yeni padişahın emrine karşı gelinememiş ve Sultan, 2 Haziran sabahı erkenden, yine bütün aile fertleriyle birlikte Ortaköy’deki Feriye Sarayları’nın Feriye Karakolu bitişiğindeki bölümüne nakledilmişti.
Sarayın bu bölümünün biri hariç bütün kapıları iptâl edilmiş, bir tabur asker ile sıkı bir koruma sağlanmıştı. Bu mekânda geçirdiği 48 saat süresince Sultan Abdülaziz Han kapatıldığı odada sürekli ibadet etti ve Kur’an-ı Kerim okudu.
Yanında, tahttan indirildiği gün pelerininin altına soktuğu ve bu ana kadar yanından ayırmadığı ve kimsenin de istemeye cesaret edemediği, büyük amcası Sultan Üçüncü Selim Hanın tarihî palasından başka silâhı yoktu. Başına gelecekler sanki içine doğuyordu. Sevgili annesi Pertevniyal Valide Sultan ile bu beş gün içinde kaç defa dertleşmişlerdi. Bunlar er geç kendisine bir zarar vereceklerdi...
Hüseyin Avni Paşa, padişahın ihsan-ı şahanesi Kuzguncuk’taki yalısının bir penceresinden diğerine koşuyor, elindeki dürbünüyle karşı kıyıdaki sarayı gözlüyordu. İhtilâl sabahından farklı olarak bu defa yalnızdı. Daha önceden plânlandığı gibi cinayetten sonra ortalığı velveleye vermeleri söylenen hazinedar kalfaların çıkaracağı gürültü için kulağı kirişte bekliyordu.
4 Haziran sabahı saat 9:30’da, daha önceden bahçıvan kadrosuyla saraya sokulan ve 100 altın maaş bağlanan Cezayirli Mustafa Pehlivan, Yozgatlı Pehlivan Mustafa Çavuş ve Boyabatlı Hacı Mehmed Pehlivan ile Mabeyinci Fahri Bey, Sultan’ın odasına daldılar. Binbaşı Necip ve Ali Beyler yalın kılıç kapının iç tarafında, Reyhan ve Rakım adındaki harem ağaları da dışarıda bekliyorlardı. Üzerindeki gece elbiseleriyle sedirde oturan padişah hücuma geçen katilleri görünce bir an şaşalamıştı. Pehlivanlardan biri bir dizine diğeri öteki dizine çökmüş, Fahri Bey de kollarıyla arkadan sarılmıştı. Üçüncü pehlivan Yozgatlı Mustafa, Fahri Beyin kendisine verdiği keskin bir çakıyla padişahın önce sol, sonra da sağ bileğini kesivermişti. Sultan Abdülaziz Han bileklerindeki derin kesiklerden kanlar fışkırırken “Aman Allah’ım!” demiş ve kendinden geçmeye başlamıştı.
Katiller odada 5 dakika kadar kalmışlardı. İşlerini şimşek hızıyla bitirmişler ve kimisi pencereden, kimisi sofadan geçerek ana kapıdan yandaki karakola kaçmışlardı. Fahri Beyle iki harem ağası ise saray odalarına dağılmışlardı. Hüseyin Avni Paşanın saraydaki diğer casusları Arzı Niyaz, Ebru Nigâr ve Ebru Keman Kalfaların ortaya çıkıp görevlerini yapma zamanı gelmişti. Padişahın bulunduğu odaya gireceklerine müthiş bir vaveylâ kopardılar. Hatta bazı pencerelerin camlarını kırdılar. Boğaz’ın esintisi bu sesleri karşı kıyıya ulaştırdığında, Hüseyin Avni Paşa kendisini münasebetsiz bir zamanda ziyarete gelen Bursa Valisi Veliyyüddin Paşayı başından savmakla meşguldü.
İşyerine gelip gitmesi için padişahın Serasker’e hediyesi olan gösterişli Beş çifte, 10 tane kürekçisiyle zaten harekete hazır bekliyordu. Hüseyin Avni Paşa karşı kıyıdaki çığlıkları duyar duymaz kayığa atladı ve büyük bir hızla 10 dakikada saraya ulaştı. Bu arada saklandığı yerden çıkan Fahri Bey kapıyı kırdırmış ve Valide Sultan ile birlikte padişahın odasına girmişlerdi. Ortadaki masanın üzerinde Yusuf Suresi açık bir Kur’an-ı Kerim duruyordu. Sultan Abdülaziz Han bileklerinden kanlar akan ellerini annesinin göğsüne koymuş “Allah! Allah!” diye inliyordu.
Efendilerinin durumuna yanan saray mensuplarının feryatları, rollerini oynamaya devam eden harem ağaları ve hazinedar kalfaların çıkardığı gürültülere karışmıştı. Bu arada Hüseyin Avni Paşa ve Donanma Kumandanı Arif Paşa odaya girmişlerdi. Saatler 9:45’i gösteriyordu.
Hüseyin Avni Paşa her zamanki gibi soğukkanlılıkla orada da yönetimi eline almıştı. Kadınları odadan çıkarmış, daha can vermemiş padişahı çağırdığı askerlerle yandaki karakol binasına taşıtıvermişti. Bu arada çevresindekilere “Sultan Aziz vefat etti. Makasla kollarını kesmiş. Şimdi doktorlar gelip rapor tutacak. Padişahımız efendimiz nereyi irade buyururlarsa oraya gömeceğiz. İşi uzatmamak lazımdır.” gibi sözler söylemeye başlamıştı bile.
Sultan, karakol binasının alt katında, kahve ocağının karşısında erlerin oturduğu minderlerin üzerine yatırılıvermişti. Bu arada Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa ve Mithat Paşa da karakola gelmişlerdi. Padişah can çekişirken üç paşa ve yardakçıları gelip, (Bizi azl et!) diyerek alay ediyorlardı. Sultan Abdülaziz Han gözlerini bunlara dikerek yürek yakıcı bir şekilde can vermişti.
Hüseyin Avni Paşa bizzat kendi elleriyle pencerelerden birinin perdesini koparmış ve eski padişahın bütün vücudunu bununla örtmüş, gelen hiçbir doktora cesedi muayene ettirmemişti. Rapora imza koyan doktorlardan çok az bir kısmı sadece kesilmiş bileklerini görebilmişti. Ölüm raporunu imzalamak istemeyen iki doktordan birini Avni Paşa hemen Trablusgarp’a sürdü. Diğerinin de apoletlerini söktü. Üç pehlivana maaş bağlanarak gerçeği açıklamaları önlendi. Sultan Abdülaziz'in naşını yıkayan imamlar, sonradan verdikleri ifadelerde, Sultanın iki dişinin kırık olduğunu, sakalının sol tarafının yolunduğunu, sol memesinin altında büyük bir çürüğün bulunduğunu belirtmişlerdir. Pehlivanlar da, yaptıklarını sonra itiraf etmişlerdir. İsmail Hami Danişmend, 5 ciltlik İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi adlı kitabında Sultanın ölüm sebebinin intihar olmayıp, cinayet olduğunu 31 delil ile izah etmektedir. İntihar eden bir kimsenin iki bileğini küçük bir makasla kendisinin derince kesmesi adli tıbba göre mümkün değildir. Sultanın cenazesi 5 Haziran 1876 günü büyük bir merasimle kaldırıldı. Babası Sultan İkinci Mahmud Hanın Çemberlitaş'taki türbesine defnedildi.
Otuz ikinci şehit Osmanlı Padişahı Abdülaziz Han çok dindar bir padişahtı. Ve ömrü boyunca namazını hiç terk etmemişti. Fransa Kralı ve İngiltere Kraliçesi’nin daveti üzerine çıktığı Avrupa seyahatinde ne olur ne olmaz diyerek tedbirli davranıp, abdest suyunu dahi beraberinde götürmüştü. Daha sonraları menfaati zedelenen bazılarınca, cinayet şebekesi kurdurularak hunharca öldürülüp hadiseye intihar süsü verilmişti. Abdülaziz’in vefatını öğrenen İstanbul halkı çok sevdikleri padişahları için “Babamız öldü!” çığlıklarıyla sokaklara dökülmüşlerdi.
SULTAN BEŞİNCİ MURÂD
Sultan Beşinci Murad, tahttan indirilen Sultan Abdülaziz'in yerine 30 Mayıs 1876'da padişah oldu. Ancak, Osmanlı Devleti'ni kurtarmak için meşrutiyetin kurulmasını isteyen, bu düşünce ile tahta güvendikleri bir hükümdar getiren aydınların umudu yine kırılmıştı. Tahta çıktıktan sonra, Yeni Osmanlılar Cemiyetinin emirleriyle hareket eder olmuştur. Sadrazam Mehmed Rüşdü Paşa, Serasker Hüseyin Paşa ve Mithad Paşa umduklarını bulamamış ve halk nezdinde olup bitenler konuşulduğundan dolayı, halk desteğini kaybetmişlerdir.
V. Murad’ın aklî melekesi zaten karışık olduğundan, amcası Abdülaziz’in hal’i ile ilgili ayrıntılı bilgileri öğrenince iyice sağlığını kaybetmiştir. Nihâyet 15 Haziran 1876 gecesi, Girit isyanını görüşmek üzere toplanan vükelâ meclisini basan Sultân Abdülaziz’in kayınbiraderi ve hünkâr yaveri olan Binbaşı Çerkez Hasan, tabancasını çekerek Serasker Hüseyin Avni Paşa’yı, Hâriciye Nâzırı Râşid Paşa’yı ve bazı görevlileri öldürmüştür.Mithat Paşayı kovaladı ise de, aşçının dolabına saklanan paşa ölümden kurtuldu. Yaralı yakalanan Hasan Bey, ertesi gün Beyazıt Meydanı’nda idam edildi.
Olaydan etkilenen V. Murad’ın durumu iyice bozulmaya başlayınca, uzmanlardan hastalığı ile alakalı rapor alınmış ve buna dayanılarak verilen fetvâ ile 31 Ağustos 1876 tarihinde hal’ına karar verilmiştir. Daha sonra sıhhatine kavuşmuş ise de, II. Abdülhamid’in hem iyi davranması ve hem de tedbirler alması sebebiyle devlete zarar verememiştir
93 gün kaldığı Osmanlı tahtından 31 Ağustos 1876 günü indirildi. Tahttan indirildikten sonra, ailesiyle Çırağan Sarayı’na yerleştirildi. Orada 28 yıl daha yaşadı. Daha sonra hastalığı geçerek iyileşti. Vaktini okumak ve torunlarını okutmakla geçirdi. Sultan Beşinci Murad, 29 Ağustos 1904 tarihinde şeker hastalığından vefat etti ve annesi Şevk-Efza Kadın Efendi'nin Yeni Cami'deki türbesine defnedildi.
SULTAN İKİNCİ ABDÜLHAMİD
Hâl heyeti karşısında sultanın vakur ve soğukkanlı tutumunu hadisenin canlı şahidi kızı Ayşe Sultandan dinleyelim:
'Cevat Bey içeri girerek Millî Meclis'ten heyet geldiğini haber verdi. Babam 'Buyursunlar' dedi. Başkâtip önde olarak gelen heyet içeri girdi. Dört kişi idiler. Babamın karşısına sıra ile durup kısa birer selâm verdiler. Babam mukabele etti. Gelenler Arnavut Esat Toptanî, Laz Arif Hikmet Paşa, Ermeni Aram Efendi ve Yahudi Karaso Efendi idi.
Başta duran Esat Toptanî yekten,
- Millet seni azletti, dedi.
Babam metin ve gür bir sesle,
- Zannedersem hâl'etti demek istiyorsunuz. Pek âlâ!. Buna gösterilen sebep nedir, diye cevap verdi.
O zaman ikinci askerî şahıs ki bunun da Arif Hikmet Paşa olduğunu sonradan öğrendik, fetva suretini okumaya başladı. Fetva şöyle başlıyordu:
- 'İmam-Müslimin olan Zeyd bazı mesail-i mühimme-i şer'iyyeyi Kütüb-i şeriyyeden tayy ü ihraç ve kütüb-i mezkûreyi men ü hark ü ihrak...'
Bu 'Kütüb-i şerr'iyeyi hark ü ihrak' yani şerî kitapları yırtıp yakma sözleri geçince babam yüksek sesle,
- Ben hangi kütüb-i şeri'yyeyi yakmışım Hasbunallah derim, dedi ve fetvayı sonuna kadar dinledi.
Fetvanın okunması bitince:
- Bu kararı hangi makam verdi, diye Arif Hikmet Paşa'ya sordu.
Arif Hikmet:
- Meclis-i Millî, diye cevap verdi.
Bunun üzerine babam:
- Ya... öyle mi, dedikten sonra şu sözleri söyledi:
- Otuzüç sene millet ve devletim için, memleketimin selâmeti için çalıştım. Elimden geldiği kadar hizmet ettim. Hâkimim Allah ve beni muhakeme edecek De Resulullahtır. Bu memleketi nasıl buldumsa öyle teslim ediyorum. Hiç kimseye bir karış toprak vermedim. Hizmetimi ancak Cenab-ı Hakk'ın takdirine bırakıyorum. Ne çare ki düşmanlarım bütün hizmetlerime kara bir çarşaf çekmek istediler ve muvaffak oldular.
Neticede Meclis’i toplayan İttihâdcı Tal’at Bey, 27 Nisan 1909 tarihinde, silah tehdidi altında Meclis’den hal’ kararını çıkardı ve içinde hiç Müslüman Türk bulunmayan dört kişilik heyetle (Yahudi Emanuel Karaso, Ermeni Komitecisi Aram Efendi, Arnavud Es’ad Toptani Paşa ve Gürci Ârif Hikmet Paşa) hal’ kararını II. Abdülhamid’e tebliğ ettirdi. Böylece Osmanlı Devleti’nin yıkılış trendi, maalesef hız kazanmıştı.
13 Nisan 1909’da Selânik’ten toplanan Bulgar, Sırp ve Yunan yağmacılar İttihat ve Terakkî tarafından İstanbul’a gönderildi. Kumandanlar padişaha gelerek, Hareket Ordusu denilen bu derme çatma kuvveti kolayca dağıtabileceklerini beyan ettiler. Ama o, Müslümanı Müslümana kırdıramayacağını söyledi. Bu çapulcu sürüsü, 11 gün boyunca İstanbul’da terör estirdi. Sonuçta, İttihat ve Terakki’nin başı Talât Bey, Meclisi tehdit ederek “tahttan indirme” kararı aldırdı. Padişah 27 Nisan 1909’da ailesiyle birlikte trenle Selanik’e götürüldü. 1912’de Beylerbeyi Sarayı’na getirildi.
Bunu İttihâdcıların zayıf siyâsetleri ve en önemlisi de dindeki zaafları sebebiyle, Arabistan’da Şerif Hüseyin Paşa’nın başlattığı Arab İsyanı takip etti (Haziran 1916). 1913’de İttihâdcıların takip ettiği Türkçülük siyâseti, Suriye’de Azımzâdelerin başını çektiği Fransızlarla ittifak hareketini doğurdu. Neticede Osmanlı Devleti bütün cephelerde mağlup oldu. Bu acıya dayanamayan II. Abdülhamid, 10 Şubat 1918’de vefat etti. Ertesi gün kılınan namazdan sonra, devrindeki mutlu günlerin özlemiyle yanan İstanbul halkının gözyaşları arasında, dedesi Sultan İkinci Mahmud’un Çemberlitaş’taki türbesine defnedildi.
SULTAN MEHMED REŞAD
İhtiyar Sultan, senelerden beri rahatsızdır. Sık sık böbrek sancıları çekmektedir. Son olarak sancıları iyice artınca, tedavi ettirilip mesanede taş teşhisi koyulup ameliyat edilmesine karar verilir. Bütün hazırlıklar yapılır ve güçlükle ameliyat masasına getirilir. Orada, kıbleye teveccüh edip ellerini açarak, insanın rikkatine dokunan şu duayı yapar: “Yarabbi! Milletimin ve memleketimin bütün mukadderatını hayırlara tahvil et! Eğer milletim ve memleketim için zararlı olacaksam beni bu ameliyat masasından kaldırma!” diyerek bütün samimiyetiyle Rabbine münacatta bulunan vatansever bir padişahtı.
Etrafında bulunanlarla ve doktorlarla helalleştikten sonra cesaret ve metanetle ameliyat masasına yatar. Yakınları, ameliyat sırasında Padişah’ın: “Yarabbi ümmet-i Muhammed’i ağlatma, bana da bu acıları çektirme” diye sayıkladığını naklederler.
Ameliyattan sonra kendisini tebriğe gelenlerin, “Mâşâallah! Büsbütün iyileştiniz. Artık yüz seneden fazla muammer(ömürlü) olursunuz” gibi sözlerine Sultan Reşad:
“- Ne kadar yaşayacağımızı biz bilmeyiz. Ancak Cenab-ı Hakk bilir! Mukadder ne ise ömrümüz o kadar olur! Yalnız diyebiliriz ki
Bin yıl yaşasak yine cihan bu,
Gerdiş bu, zemin bu, asûmân bu!”
diye cevap verir.
Sultan Reşad ameliyattan bir gece evvel de oldukça enteresan bir rüya görür:
Rüyasında, oturduğu odanın kapısı açılır ve içeri Arap kıyafetinde biri girip Padişahın yanına oturur. Hünkâr kendisine ‘Siz kimsiniz?’diye sorunca, gelen şahıs da “Ruhunuzu kabza geldim” cevabını verir. Bu sırada Padişah boynu bükük ve mütevekkil bir vaziyette beklerken aynı kapıdan iki güvercin gelerek, gelen şahsa: “O’nun ruhunu alma, bizim ruhumuzu al” derler.
Bu esnada Padişah uyanır. Sabahleyin nöbetçi bulunan Musahip Şakir Ağa’yı çağırır ve:
“Beşiktaş sarayına git, kuşçubaşıyı bul. Benim sevdiğim iki güvercin vardır; her birini ayrı kafeslere koyarak sana teslim etsin, onları bana getir” diye emreder. Ağa hemen kuşçuyu bulup birlikte kuşhaneye giderler. Kuşhaneden içeri giren kuşçubaşı ile Şakir Ağa bir de ne görsünler? Padişahın irade buyurduğu kuşlar ölü değil mi? Tabii kimsenin rüyadan haberi olmadığı için bu kuşların ölümü keyfiyeti fena halde kendilerini ürkütür ve bir türlü huzura çıkıp bu hakikati söylemeye dilleri varmaz. Neden sonra Padişah, ağanın gelip gelmediğini sorduğu zaman, ağanın eli boş döndüğünü görünce ondan evvel kendisi:
— Kuşlar ölmüş değil mi? der.
Ağa önüne bakarak: ‘Allah ömr-i şahanenizi müzdad buyursun’ diyerek hayretler içinde kalır.
Bu dertli Padişah’ın yıllar boyu çektiği şeker hastalığı, son zamanlarda artmış ve onu yatağa sermiştir. Maddeten olduğu gibi manen de bitkindir. Artık, hiçbir zaman ihmal etmediği devlet işleriyle bile uğraşmak istemiyor, imzalaması gerekli kâğıtlar geldikçe:
—Beni rahat bıraksalar da haysiyetimle ölsem, demektedir. Bu sözlerde aslında ittihatçılara karşı büyük bir sitem gizlidir.
Devletin ikbalinin idbara döndüğü o kasvetli günlerin birinde cephelerden gelen haberlerle perişan olan Sultan Reşad, Hırka-ı Saadet Dairesi’nde ümmetin selametine dua ederken bir şeker krizi geçirerek oraya uzanıp kalır. Saraya getirildikten sonra da vefat etmiştir.(3 Temmuz 1918).
Ölümünden 7 yıl evvel cenaze masraflarını Hazine-i Hassa Umum Müdürlüğü’ne emaneten vermiş ve : “Öldükten sonra cenazemin irade ile kalkmasını istemem” demiştir.
Vefatında evlatlarına ve ailesine hiçbir şey bırakmamıştır. Sadece hepsinin birer evleri ve kadın efendilerin de irad olarak birer dükkânları vardır. Bu hususta da:
- Millete bar (yük) olmasınlar; demiştir.
“Ebedi uykumu su ve çocuk sesleri yanında uyumak isterim” diyen bu Allah dostu, Eyüp’teki türbesinin yanına sağlığında bir de ilkokul yaptırmıştır.
Sultan Mehmed Reşad, memleketin içinde bulunduğu durumun ıstırabı içinde, 4 Temmuz 1918 Kadir gecesi, 74 yaşında vefat etti. Türbesi Eyüp İskelesi’nin karşısındadır.
VAHİDÜDDÎN HAN
16 Mart 1920’de İstanbul işgal edilince 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi Ankara’da toplanmıştır. Düşmanlar Sevr Muâhedenâmesini, ne işgal altındaki Osmanlı Devleti’ne ve ne de Ankara Hükümetine imza ettirememişlerdir. Anadolu’da imanlı milletin desteğiyle muvaffakiyetler kazanan Kuvay-ı Milliye ekibi ve özellikle de Mustafa Kemal ve arkadaşları, Başvekil Rauf Orbay’ın muhâlefetine rağmen, Anadolu’ya saltanat ve hilâfeti kurtarmak için geldiklerini çeşitli nutuklarında söylemelerine rağmen, evvela saltanata cephe almaya başlamışlardır.
Cumhuriyet İdaresi kurarak Cumhurreisi olmak isteyen Mustafa Kemal, Türkiye Büyük Millet Meclisine 1 Kasım 1922’de saltanatı ilga ettirmiştir.Saltanatın ilgasından on gün kadar evvel İstanbul’a gelen Re’fet Paşa ilga sırasında padişahla görüşmüştür. Padişah memleketten gitme kararında değildir. Re’fet Paşa Anadolu’da efkârın müşevveş olduğunu, belki kendilerinin mahkemeye dahi sevk edileceğini söylemiştir. Padişah mahkemeye sevk edilmeye hazır olduğunu, bundan çekinecek bir şey olmadığını beyan etmiştir. Bilahere Re’fet Paşa hanedanın devletin ve milletin selameti ahali içinde karışıklığa meydan verilmemesi için fedakârlıkta bulunmaları lazım geldiğini teharüs ettirmiştir. Ancak bu hassas nokta padişahın inadını tebdil ettirebilmiş ve memleketi terk etme kararı aldırmıştır.
Bu arada kendi nâzırlarından ve meşhur Osmanlı gazetecilerinden Ali Kemal Bey’in, bazı kimseler tarafından İzmit’e kaçırılarak linç edilmesi, Sultân Vahidüddin’in Ankara’daki havayı sezmesine yardımcı olmuştur. Ankara’nın niyetini anlayan Sultân Vahidüddin, hem yeni kurulacak olan devlete zorluk çıkarmamak ve hem de daha fazla hakaretlere maruz kalmamak için İstanbul’u terk etme kararı almasında etkili olmuştur. Büyük Millet Meclisi hükümeti 1 Kasım 1922’de hilafet ile saltanatın ayrıldığını ve saltanatın kaldırıldığını bir kanun ile ilan etti. Vahdettin Han’ın adı hutbelerden kaldırıldı. Bunun sonucunda Sultan Vahdettin Han 17 Kasım 1922 Cuma günü Dolmabahçe Sarayı’ndan Malaya harp gemisi tarafından alınıp Malta Adası’na götürüldü.
Sultan Vahideddin, vatanından koparken yanında şahsî eşyası dışında hiçbir şey götürmedi. Hazineden bir iğne bile almadı. Oradan Melik Hüseyin’in daveti üzerine Mekke’ye oradan da İtalya’daki San Remo şehrine giderek ikamet etti.
Ancak gelin görün ki vatanına bunca bağlı bir padişah ülkesinden ayrıldıktan çok kısa bir süre sonra (dört yıl) yaşadığı yabancı memleketlerde vefat edince, kasaba, bakkala ve fırına olan borçlarından dolayı cenazesi 15 gün boyunca tabutunda kalmış ve borçları ödenmeden naaşı kaldırılamamıştır. Vahdettin Han, acı ve sıkıntı içinde geçen bir sürgün hayatından sonra, 16 Mayıs 1926’da 65 yaşında İtalya’da vefat etti. Cenazesi Şam’a getirilerek Sultan Selim Camiî Haziresine defnedildi
HALİFE ABDULMECİD EFENDİ
II. Abdülmecid 18 Kasım 1922’de Halife Abdülmecid Efendi ünvanıyla hilâfet makamına oturmuştur. 1 yıl 3 ay kadar süren hilâfeti, saltanat yetkileri bulunmayan hükmî bir hilâfettir. Arapça, Farsça ve Fransızca’nın içinde bulunduğu 6 yabancı dil bilen, iyi bir hattât, ressâm ve müellif olan Abdülmecid Efendi, hala kızında muhafaza edilen ve tarihimizin önemli noktalarını aydınlatacak olan 12 ciltlik Hâtıralar kitabını kaleme almıştır.
Kuvay-ı Milliye 6 Kasım 1922’de İstanbul’a girmiş ve 29 Ekim 1923 tarihinde de Cumhuriyet ilan edilmiştir. Cumhuriyet’in ilanında, Ankara Türkiye Cumhuriyeti’nin ve İstanbul ise Hilâfetin merkezidir. Ancak İngilizler, hilâfetin İslâm birliğini sağlayan tek sebep olduğunu bildiklerinden, ısrarla hilâfet müessesesinin ilga edilmesini istemektedirler. İşte bu ısrarlı tutumlara, I. Büyük Millet Meclisinden onay çıkmamıştır. Erken seçime götürülen Meclis, yeni üyeleri ile 3 Mart 1924 tarihinde Hilâfeti ilga etmişlerdir. Hilâfetin ilgasının tamamen İngilizlerin baskısı ile olduğu, bütün yönleriyle ortaya çıkmış bulunmaktadır. Böylece İslâm’ın ilk halifesi Hz. Ebubekir, son ve 102. halifesi de Halife Abdülmecid olmuştur. Cumhuriyet dönemi tarihçilerin verdiği bilgilere göre, Mustafa Kemal, hilâfetin ilgasından sonra sadece şehzâdelerin ihrâcı taraftarı idi. Ancak İsmet İnönü’nün katı tutumu, bütün Osmanlı Hânedânının vatandan ihrâcı ve bize miras bıraktıkları vatandan sürgün edilmeleri kararını çıkardı.
Evvela, Halife Abdülmecid, 4 Mart Sabahı yakınları ile birlikte Çatalca’ya sevk edildi ve oradan da trenle Türkiye dışına çıkarıldı. Malları tasfiye edildi ve vatanın sahipleri sahipsiz olarak yâd ellere gönderildi. Dünyanın çeşitli yerlerine giden Hânedân’ın çoğunlukla Beyrut ve Fransa’nın Nice şehrini tercih ettikleri ve sonra da Kahire ve İskenderiye’ye geldikleri görülmektedir. Halife Abdülmecid, sıkıntı ve yokluklar içinde 23 Ağustos 1944 tarihinde Paris’de vefat etti. Vasiyetine rağmen cenazesi kabul edilmeyince, Paris’de 10 yıl bekledi ve sonra da Medine’de Harem-i Şerif’e defn edildi. Son oturduğu evde kira ile ikamet ediyordu.
|
No comments:
Post a Comment